در راستای آشنایی با طبقه بندی مشاغل، در بخش اول، در خصوص شرایط لازم برای طبقه بندی مشاغل، اهداف كلي طبقه بندي مشاغل، موارد قانونـی مرتبط با طبـقه بندی مشـاغل و روش مصوب رسمي وزارت تعاون، كار و رفاه اجتماعي مطالبی ارائه شد. در بخش دوم، راجع به دفاتر مشاوره فني طبقه بندي مشاغل و شرایط تاسیس آنها، كمیته هاي دائمي طبقه بندي مشاغل و وظایف آنها، نمودار سازمانی و همگن و غني سازي مشاغل توضیحاتی آورده شد. در بخش سوم مطالبی راجع به تهیه فهرست مشاغل و پست ها، تهيه شناسنامه شغل و انواع روش های جمع آوري اطلاعات برای آن ارائه گردید.
در این مطلب سعی می‌گردد روش های طبقه بندی و ارزشیابی مشاغل به صورت خلاصه معرفی گردد.

روش های طبقه بندی و ارزشیابی مشاغل عبارتند از:
1-روش رتبه بندی (Ranking Method)
2- روش طبقه بندی (Method Grading)
3- روش مقایسه عوامل (Factor Comparison Method)
4- روش امتیازی (Points Rating Method)

در ادامه به توضیح مختصر این روش ها پرداخته می شود. لازم به ذکر است با توجه به اینکه روش امتيازي به عنوان یکی از روش هاي رایج و مورد تایید معاونت روابط کار جهت تهيه طرح هاي طبقه بندي مشاغل استفاده می شود به صورت مفصل تر بررسی خواهد شد.

روش رتبه بندی:
در این روش کلیه مشاغل موجود در یک کارگاه با یکدیگر مقایسه و شغلی که از همه ساده تر و کم اهمیت تر باشد در پایین ترین درجه قرار گرفته و سایر مشاغل به ترتیب اهمیتی که دارند در درجات بالاتر قرار می گیرند. برای این کار یک عامل انتخاب و مشاغل بر اساس آن مقایسه و ارزشیابی می شوند (می توان مشاغل را دو به دو مقایسه کرد).
در این روش شرح شغل مشاغل بر روی کارتهایی نوشته شده، سپس کارتها به ترتیب از بالاترین به پایین ترین مرتب می شوند. بدین ترتیب تنها ترتیب مشاغل مشخص می شود و تفاوت نسبی بین آنها نشان داده نمی شود.

روش طبقه بندی
در این روش بر اساس شاخصها و معیارهای مشخصی از قبیل میزان سختی کار، نوع وظایف، مسئولیتها، ...، گروه های شغلی تدوین و برای آنها شرح شغل نوشته می شود آنگاه بر اساس نزدیکی و سنخیت موجود بین شغل مورد بررسی و شرح شغل های موجود، شغل به یکی از گروه های مذکور اختصاص می یابد. لازم به توضیح است که در تعریف هر یک از گروهها تفاوتهای قابل تشخیصی می بایست در نظر گرفته شود. در این روش در عمل، ابتدا مشاغل سازمان مطالعه و پس از آشنایی نسبی با بافت مشاغل و ویژگیهای مشاغل سازمان، تعدادی طبقات شغلی به همراه شرح جامعی از خصوصیات آن طبقه تدوین می شود.

روش مقایسه عوامل
در این روش ابتدا تعدادی از مشاغل کلیدی سازمان انتخاب و بر اساس 5 عامل کلیدی :
• مسئولیت
• مهارت
• تلاش ذهنی
• تلاش جسمی
• شرایط کار
به صورت دو به دو بایکدیگر مقایسه تا ترتیب و تقدم آنها مشخص شود. سپس نرخ دستمزد پرداختی به هرشغل را به تفکیک هر عامل برای هریک از مشاغل مذکور تعیین و مقایسه مشاغل انجام می گیرد. در نهایت کلیه مشاغل سازمان با این مشاغل کلیدی مقایسه و جایگاه آنها تعیین می شود.
لازم به ذکر است که مشاغل کلیدی باید این ویژگی ها را داشته باشند:
1- نرخ مزد آنها در بازار مشخص باشد،
2- اهمیت و جامعیت کافی در بین مشاغل سازمان داشته باشند،
3- مشاغلی که قابلیت ارائه تعریف داشته و شرح روشنی از آنها موجود باشد.
باید توجه داشت که مقدار تخصیص یافته به هرعامل وقتی که با سایر عوامل شغل مقایسه می شود باید اهمیت آن عامل را مشخص کند همچنین مقدار تخصیص یافته به یک عامل باید ارزش نسبی آن عامل را مابین مشاغل مختلف نشان دهد.

روش امتیازی
يكي دیگر از روش هاي طبقه بندي مشاغل روش امتيازي است كه در حال حاضر در اكثر واحدهاي توليدي، خدماتي و صنعتي به اجرا در مي آيد كه عوامل آن عبارت است از:
الف- مهارت
ب- مسئوليت
ج- كوشش
د- شرايط كار

ليست تخصيص به 4 عامل اصلي و 14 عامل فرعي به شرح زیر تقسيم مي گردد.

برای هریک از عوامل فوق جدولی توسط معاونت روابط کار وزارت کار و امور اجتماعی تهیه شده و بر طبق توضیحات مندرج در این جداول، برای طبقات مختلف هر شغل، به هر عامل مربوطه با توجه شرایط و ویژگی های آن شغل امتیاز داده می شود و در نهایت برای هر طبقه شغل امتیاز محاسبه می شود.

تالیف و گردآوری: رضیه میرجلیلی؛ کارشناس توسعه سازمانی شرکت سامان آوران توسعه